Danh mục: Những điều cần biết

Đây là câu hỏi mà nhiều hội thi văn nghệ đều thắc mắc trước khi bước vào các vòng tranh tài. Với tư cách một nhạc sĩ chấm giải 20 năm nay, tôi sẽ giải thích phương pháp chấm điểm khá thú vị của các vị giám khảo. Nếu bạn áp dụng đúng sẽ “không trượt phát nào”!

Phần lớn khi các tổ chức đề ra hội thi văn nghệ, họ thường đưa ra cách chấm điểm của ngành sư phạm trước kia. Đó là thang điểm 10 (hoặc 100). Trong đó chia ra các cột: điểm kỹ thuật; trang phục; phong cách. Tuy nhiên, họ không đưa ra được tiêu chí cụ thể nào. Ví dụ, với điểm kỹ thuật thì phải đạt nội dung gì, và lỗi gì sẽ bị trừ bao nhiêu? Hay trang phục thế nào là phù hợp?

Nói đâu xa, ví dụ một đơn vị tham gia tiết mục “chiếc áo bà ba”, thì trang phục áo bà ba không phân biệt áo truyền thống hay áo cách điệu. Thế nhưng, đơn vị khác thi tiết mục về Đoàn thanh niên, thì không thể nào cách điệu chiếc áo Thanh n niên Việt Nam được. Vậy giám khảo sẽ căn cứ vào đâu mà chấm điểm?

Vì vậy, đã từ lâu, các nhạc sĩ đã có phương pháp chấm điểm hội thi văn nghệ riêng, đưa ra kết quả 100% chính xác. Nếu tôi không lầm, phương pháp chấm điểm này có từ cuộc thi Tiếng hát truyền hình TP.HCM, nơi được xem là ngưỡng cửa bước vào con đường ca hát chuyên nghiệp cho các ca sĩ như: Đức Tuấn; Thu Minh; Đàm Vĩnh Hưng; Quốc Đại, Hồ Bích Ngọc, Bonner Trinh…

.. I. Phương pháp chấm điểm hội thi văn nghệ như sau:

---

Thông thường, các hội thi văn nghệ sẽ phân chia ra các thể loại: đơn ca; song – tam ca – tứ ca; tốp ca – hợp xướng; múa. Các nhạc sĩ sẽ chấm:

• Thang điểm: 20
• Điểm sàn: 17,1
• Sai số: 0,1

Trong đó, phân chia 3 mức, và điểm đánh giá căn cứ như sau:

Mức	A (Điểm loại)	B (Điểm cân nhắc)	C (Điểm chọn)
Điểm	Từ 17,1 đến 18,0	Từ 18,1 đến 19,0	Từ 19,1 đến 20
Hát đơn ca	– Lỗi sai cao độ – Lỗi sai trường độ – Lỗi sai phát âm (nhiều) – không thuộc bài – Không hoàn thành hết bài	– Không mắc lỗi trong mục A – Không có sắc thái – Sai phát âm (ít) – Sai chữ (ít) – Giám khảo không đưa ra được lựa chọn	– Không mắc lỗi mục A, B – Có đầu tư như múa phụ họa; hát bè. – Tạo ấn tượng tốt
Hát song ca – tam ca – tứ ca	– Lỗi sai cao độ – Lỗi sai trường độ – Lỗi sai – Không thuộc bài – Không hoàn thành hết bài	– Không mắc lỗi trong mục A – Không có sắc thái – Sai phát âm (ít) – Không hát bè – Giám khảo không đưa ra được lựa chọn	– Không mắc lỗi mục A, B – Có đầu tư như múa phụ họa – Không hát bè nhưng thể hiện tốt – Tạo ấn tượng tốt
Hát tốp ca	– Lỗi sai cao độ – Lỗi sai trường độ – Lỗi sai – Không thuộc bài – Không hoàn thành hết bài	– Không mắc lỗi trong mục A – Không có sắc thái – Sai phát âm (ít) – Không hát bè – Giám khảo không đưa ra được lựa chọn	– Không mắc lỗi mục A, B – Có đầu tư như múa phụ họa – Không hát bè nhưng thể hiện tốt – Tạo ấn tượng tốt
Múa	– Không có nội dung – Động tác không đều – Không hoàn thành hết bài	– Không mắc lỗi mục A – Động tác múa đơn điệu – Trang phục không phù hợp hoặc đơn điệu	– Không mắc lỗi mục A, B – Có đông thí sinh tham gia – Tạo ấn tượng tốt

Để thực hiện, hội đồng giám khảo phải ít nhất 3 người và luôn là số lẻ (để dễ biểu quyết). Mỗi giám khảo chấm độc lập và mang tính chủ quan. Đặc biệt, với bảng phân loại trên, nếu cá nhân 1 giám khảo không biết nên “chọn” hay “loại”, vị giám khảo có thể đưa vào mức điểm cân nhắc. Để cho hai giám khảo còn lại quyết định số phận tiết mục. Nếu hai giám khảo còn lại đều chủ quan đánh giá “điểm chọn”, thì khả năng thí sinh đó lọt vào thang điểm C rất cao. Còn nếu ngược lại, tiết mục đó sẽ bị loại. Như vậy ta thấy 3 giám khảo, mỗi vị đều chấm chủ quan (có quyền thích, ưu ái, hay ghét bỏ). Nhưng khi cộng lại, kết quả sẽ là công thức sau:

chủ quan 1 + chủ quan 2 + chủ quan 3 = khách quan

.. II. Cách trình bày bảng điểm sao cho đúng

---

Như tôi đã trình bày ở phần mở đầu, nhiều Ban tổ chức “vẽ” ra những bảng điểm với đủ các tiêu chí như kỹ thuật; trang phục; phong cách… trong khi đó, những tiêu chí này không thể chấm được. Ngoài ra, nhiều trường hợp sau khi Ban giám khảo chúng tôi chấm xong, không ít ban thư ký đã lúng túng khi dò điểm để nhập liệu. Tất cả đều do cách trình bày bảng điểm không chuyên nghiệp, vừa dư vừa thiếu. Vì vậy, tôi xin đưa ra mẫu bảng điểm để các bạn có thể dựa vào đây mà thiết kế bảng điểm cho đơn vị mình.

Trên đây là những cột cần có trong một bảng điểm. Trường hợp muốn rút gọn hơn, bạn cũng có thể gộp các cột điểm thành 1 cột chung gọi là “điểm”. Hay nếu bạn muốn chấm điểm múa minh họa (của những tiết mục ca) như một tiết mục múa bình thường, thì tạo riêng cột điểm múa bên cạnh điểm hát.

Với cách trình bày này, ban giám khảo dễ dàng đối chiếu điểm từng thể loại. Cũng như việc tổng hợp kết quả cũng thuận tiện hơn đối với ban thư ký.

.. III. Giải đáp mở rộng

---

1. Trường hợp nào thì được thu âm hát bè trước?
   • Trả lời: Nguyên tắc đi thi hát, thì phải hát thật. Nhưng do thể loại mà bạn đăng ký. Như thể loại hát đơn ca, thì tiêu chí chấm điểm dựa trên chất giọng cá nhân. Và những phần hát bè được xem là phụ họa. Và vì thế, bạn có thể thu âm hát bè trước cho thể loại đơn ca. Tuy nhiên, việc thu âm trước phần bè, chỉ giúp cho tiết mục thể hiện của bạn có phần hấp dân hơn. Nhưng không ảnh hưởng đến điểm như múa minh họa. (Nếu bạn cần thông tin về phòng thu âm, hãy tham khảo phòng thu của nhạc sĩ Xuân Nghĩa tại đây)
   • Trường hợp hát bè trực tiếp trên sân khấu, sẽ là điểm cộng nếu như tiết mục của bạn bị trùng điểm. Đồng thời, có thể sử dụng diễn viên chuyên nghiệp để hát bè phụ họa cho tiết mục đơn ca. Còn đối với thể loại song ca; tam ca; tốp ca, thì hát bè là một nội dung để chấm điểm. Vì thế bạn không được thu âm trước, cũng như không được đưa diễn viên chuyên nghiệp vào đội hình.
2. Nếu đăng ký thể loại: đơn ca múa, sẽ được tính điểm thế nào?
   • Trả lời: Bạn phải căn cứ vào cơ cấu giải thưởng mà ban tổ chức đề ra. Nếu không có giải thưởng cho thể loại “đơn ca múa minh họa “, mà chỉ có “đơn ca”, thì ban giám khảo chúng tôi sẽ chấm tiết mục này theo hình thức mà Ban tổ chức đã quy định. Và phần múa minh họa được xem là điểm cộng trong trường hợp phải đánh giá hai tiết mục bằng điểm.
3. Nếu Ban tổ chức muốn có giải thưởng cho phần múa minh họa?
   • Trả lời: Ban tổ chức nên chia tiết mục dự thi thành 2 cột điểm, cột thứ nhất là điểm đơn ca; cột thứ hai là điểm múa minh họa. Như vậy cùng một tiết mục, Ban giám khảo có thể chấm tách bạch 2 nội dung. Điểm múa minh họa sẽ được đối chiếu với thể loại múa. Tuy nhiên, để làm được điều này, Ban tổ chức phải quy định định rõ cho các đơn vị dự thi để họ chuẩn bị. Đặc biệt là tránh việc đưa những diễn viên chuyên nghiệp vào đội hình. Bới điểm thể loại múa đòi hỏi phải là “cây nhà lá vườn”.
4. Có nên giữ cột điểm trang phục và phong cách cho thí sinh quần chúng?
   • Trả lời: Vì thi văn nghệ là một “bộ môn” đặc thù, nó không thể phân chia rạch ròi như toán – văn. Mỗi tiết mục dự thi đều được Ban giám khảo đánh giá theo thứ tự: 1 – kỹ thuật hát; 2 – phong cách; 3 – sự đầu tư (trang phục; minh họa; phụ họa). Tức là thí sinh phải đạt được số 1, lọt vào thang điểm chọn, lúc đó mới tính tới số 2, và 3. Còn đối với các thí sinh, họ đều so kè nhau về mặt kỹ thuật, ai hát hay hơn ai, chứ không phải ai mặc đẹp hơn ai, hay ai “quậy” hơn ai. Vì thế không thể có chuyện mặc đẹp hát phô lại điểm cao hơn hát hay mà trang phục đơn điệu. Trang phục và phong cách đều được ban giám khảo xếp vào điểm lợi thế khi so sánh với những thí sinh đồng hạng khác. Và câu trả lời là: Không.
5. Tại sao lại là thang điểm 20 mà không phải là 10, rồi lấy điểm sàn là 7,1?
   • Trả lời: Thực ra, một cuộc thi thường có 3 vòng: Sơ kết; Bán kết; Chung kết. Và người ta chia ra: Vòng sơ kết sẽ có điểm từ 10,1 đến 14,0; Vòng Bán kết có điểm từ 14,1 đến 17,0; Và vòng chung kết có điểm từ 17,1 đến 20 như tôi đã trình bày ở trên. Tuy nhiên, đối với các doanh nghiệp, lượng thí sinh không nhiều như tiếng hát truyền hình đại chúng. Nên người ta chỉ tổ chức 1 vòng thi chung cuộc mà thôi.
   • Về lý do vì sao không chọn thang điểm 10. Vì như vậy, ta cũng phải chia vòng sơ kết từ 1 đến 4 điểm, bán kết từ 4,1 đến 7 điểm. Và chung kết từ 7,1 đến 10 điểm. Như vậy, chẳng hóa ra thí sinh hát hay mà chỉ 4 điểm ở vòng sơ kết? Coi sao được. Cho nên, các nhạc sĩ trước đây đã thống nhất một quy tắc chấm bất thành văn bản là thang điểm 20 như tôi nêu trên.
6. Có nhất thiết phải chia trung bình điểm của cả ba giám khảo không?
   • Trả lời: Nên có. Lý do chính là sau khi lấy điểm tổng và chia trung bình, chúng ta có điểm số được phép làm tròn. Ví dụ điểm kết quả sau khi chia trung bình là 19,68 sẽ làm tròn bằng 19,7. Và nếu bị trùng kết quả này, giám khảo có thể bàn thảo thêm một lần nữa, để quyết định xem thí sinh nào xứng đáng hơn. Còn nếu đế nguyên số tổng không chia, bạn sẽ có hai con số hàng trên 50 rạch ròi, và dễ khiến thí sinh xứng đáng bị vuột mất cơ hội. Như đã nói trên, thi văn nghệ là bộ môn năng khiếu, mang tính tương đối. Vì vậy điểm số sau khi chấm xong cũng phải cân nhắc đưa đến thống nhất một lần nữa, mới có thể thuyết phục những khán giả khó tính.

Không ít lần khi tôi tham gia ban giám khảo ở các cuộc thi văn nghệ quần chúng, hội diễn công ty… nhiều tiết mục song ca, tam ca, tốp ca đều bỏ qua một phần quan trọng: hát bè.

Tôi xin giải thích một chút về thang điểm chung của ban giám khảo. Chúng tôi thường chấm điểm trần là 20, điểm sàn 17, sai số 0,1. Trong đó, từ 17,1 đến 18,0 là điểm loại. Từ 18,1 đến 19,0 là điểm cân nhắc. Và từ 19,1 đến 20 là điểm chọn.

Như vậy, nếu với các tiết mục tốt (từ 2 người trở lên), nếu thiết hát bè, họ vẫn chỉ ở mức trên dưới 19 (chẳng hạn 18,9; 19,2…). Nhưng nếu bạn có hát bè, điểm của bạn sẽ được cộng thêm mức so sánh với đối thủ. Và khả năng lọt vào thang điểm 19,2 đến 19,8 rất cao.

Tham khảo thêm về cách chấm điển văn nghệ tại đây

Đương nhiên, hát bè là một kỹ thuật khó. Tuy không đòi hỏi trình độ chuyên nghiệp, nhưng người thực hiện được phải có năng khiếu và cảm âm tốt. Nếu trong đơn vị của bạn có một vài giọng ca “triển vọng” như vậy, hãy tận dụng người đó vào phần hát bè trong tốp ca để tham gia hội diễn.

Trong khuôn khổ bài viết, tôi xin bỏ qua kỹ thuật hát bè (bởi phải có thực phạm). Ở đây, tôi chỉ tập trung nên hát bè ở phần nào, và bạn cần gì?

.. 1. Bè từ đầu đến cuối thì sao?

---

Ở nhiều cuộc thi và hội diễn, giám khảo chúng tôi không ít lần thấy rằng, có nhiều bạn biết mình có khả năng hát bè, và gặp bài nào cũng bè từ đầu đến cuối. Bạn hãy tưởng tượng, khi nghe 2 người nói cùng một lúc, liệu bạn khó chịu không khi mà giọng này át giọng kia?

Vậy hát bè từ đầu đến cuối cũng thế. Đó là hai – ba giọng hát cùng một lúc, dễ tạo ra xung đột âm thanh với giai điệu chính.

Nói như vậy không phải là bạn không không được hát bè từ đầu đến cuối. Mà do môi trường thể hiện của quần chúng hạn chế điều này. Nếu bạn thực hiện hát bè trong phòng thu âm, các nhạc sĩ sẽ điều chỉnh âm lượng các giọng qua kỹ thuật mixing. Và bạn có thể nghe êm tai với bản master cuối.

Nhưng với sân khấu diễn trực tiếp, sự điều chỉnh micro tức thì rất khó. Nhất là khi người biểu diễn lại không chuyên, không biết cách điều tiết giọng cũng như cách cầm micro. Nên nhiều giọng hát bè nội lực át hẳn giọng chính đáng có.

Ngoài ra, việc hát bè từ đầu đến cuối không chuyên sẽ dẫn đến khả năng lạc giọng, hoặc hát phô khi biểu diễn. Vì vậy, đối với những đội văn nghệ quần chúng thì không nên lạm dụng điều này. Nó sẽ nguy hiểm đến điểm số của đơn vị bạn.

.. 2. Hát bè đoạn điệp khúc (khuyên dùng!)

---

Điệp khúc (hay còn gọi là Chorus) là đoạn nhạc mang tính tái hiện và cao trào trong một bài hát. Giai điệu thường đơn giản, dễ hát, và có tính cộng đồng. Nên các nhạc sĩ dễ phối bè cho nó. Trong thực tế, những bản ghi âm đều có hát bè ở phần điệp khúc, và phổ biến rộng rãi.

Tuy nhiên, với những bài hát có quãng quá rộng. Thậm chí dân chuyên nghiệp hát bè cũng phải “ngắc ngứ”. Vậy bạn sẽ làm thế nào? Xuân Nghĩa xin đề cử cho bạn phương pháp tiếp theo.

.. 3. Hát bè từng vế câu trong đoạn nhạc

---

Trong kỹ thuật sáng tác, mỗi bài hát phổ thông thường được chia thành 2-4 đoạn: version A; version B; Chorus; Coda (nếu cần). Ca từ các đoạn có thể khác nhau, nhưng giai điệu thì giống nhau. Trong đó mỗi đoạn có ít nhất 2 câu. Mỗi câu có 2 vế.

Như vậy, thay vì hát bè từ đầu đến cuối (hoặc chỉ hát bè đoạn điệp khúc), bạn có thể áp dụng hát bè từng vế câu (hoặc câu nhạc). Thậm chí, với phương pháp hát bè đoạn điệp khúc trên, bạn cũng có thể chỉ hát bè một phần mà không cần thực hiện hết cả đoạn.

Lợi thế của phương pháp này, là bạn tạo nên sắc thái mới cho từng đoạn nhạc lặp lại. Chẳng hạn, ở version A hát lần 1, bạn không cần hát bè. Nhưng sang lần 2 sau giảng tấu (hoặc với version B) bạn có thể đưa phần hát bè từng vế câu vào, tạo nên sự khác lạ và chuyên nghiệp hơn.

Ngoài ra, phương pháp này cũng giảm áp lực hát bè đối với các “ca sĩ cây nhà lá vườn” trong công ty bạn, khi phải gồng mình để tập hát những giai điệu khó chịu.

Bạn có thể liên hệ phòng thu âm NXN của nhạc sĩ Xuân Nghĩa để trao đổi thêm về những nội dung này theo số zalo cuối trang

.. 4. Sáng tạo hát bè phức điệu

---

Trong thực tế, các phần bè đều do các nghệ sĩ biểu diễn bổ sung vào sau. (Chúng tôi gọi là người sáng tạo thứ 2). Còn bản thân tác giả chỉ viết giai điệu chính, ngoại trừ những bản hợp xướng. Vậy tại sao bạn không thử sáng tạo phần bè phức điệu cho đội văn nghệ của mình? Mà kỹ thuật đơn giản nhất là hát đuổi.

Chẳng hạn trong bài Hát trên nông trường xanh, tác già là nhạc sĩ Thế Hiển từng kể với tôi, câu mở đầu bài hát chỉ là “Nông trường cao nguyên, lòng tôi bao mến yêu…”, nhưng sau đó các nghệ sĩ biểu diễn đã “thêm” câu hát đuổi phổ biến đến nay:

Giọng chính: Nông trường cao nguyên
Bè đuổi: (Nông trường cao nguyên)
Giọng chính: Lòng tôi bao miến yêu
Bè đuổi: (Lòng tôi bao mến yêu)…

Như vậy, chúng ta là người sáng tạo thứ 2, hoàn toàn có thể biến tấu trên một bài hát. Nhiều bạn còn thêm những giọng Chord (hơ hơ) vào trong bài. Đó cũng gọi là hát bè, và đương nhiên được giám khảo đánh giá cao.

Tuy nhiên, kỹ thuật này đòi hỏi bạn phải có khả năng hòa âm khá tốt. Vì nó liên quan đến những hợp âm xuất hiện trong bài. (Nếu không làm được, bạn hãy tham khảo các nhạc sĩ có kinh nghiệm ở các phòng thu âm hiện nay).

.. Kết luận

---

Trong thang điểm chấm của ban giám khảo đối với các chương trình văn nghệ quần chúng, chúng tôi không phân biệt hát bè nhiều hay ít mà chỉ cần có hát bè là điểm số đã được nâng lên một bậc. (Nếu hát bè phô đương nhiên điểm sẽ bị hạ xuống mức không mong đợi).

Có những bài hát bè nhiều, nhưng lại quen thuộc và dễ như “Con kênh xanh xanh” (sáng tác: Ngô Huỳnh), hay “Đời mình là một khúc quân hành” (sáng tác: Diệp Minh Tuyền), bạn có thể áp dụng hát bè phần 1 hoặc 2. Nhưng với những bài hát mà bạn không biết hát bè chỗ nào, hãy áp dụng phần 3 hoặc 4.

Nếu bạn không tự tin cho lựa chọn của mình, bạn hãy đến một phòng thu âm, nhờ nhạc sĩ ở đó hướng dẫn cách hát bè. Sau đó, thu âm để nghe lại cũng như để dễ nhớ dễ thuộc. Đây cũng là cách thuộc bài nhanh mà các ca sĩ chuyên nghiệp áp dụng.

Ở các quận huyện TP.HCM, đều có những phòng thu âm giá rẻ như ở quận 3, quận 10, quận Tân Bình, Quận Bình Thạnh, Thành phố Thủ Đức… Và nếu bạn chưa có lựa chọn, hãy tham khảo phòng thu âm của nhạc sĩ Xuân Nghĩa ở Quận 3 với địa chỉ cuối trang này nhé.

Chúc bạn thành công!